آرتریت روماتوئید

یک بیماری سیستمیک (عمومی) با علت نامعلوم که موجب التهاب مفاصل اندامها به طور قرینه می شود. به غیر از مفاصل ، سایر ارگان های بدن مانند ریه ها ، طحال ، چشم و غیره را نیز درگیر می کند. وجود زمینه ژنتیکی و همراهی آن با یک عامل آغازگر باعث پیدایش بیماری می شود. عامل آغازگر می تواند عفونت باکتریایی یا ویروسی یا غیره باشد. در این بیماری التهاب خیلی شدید در غشاء سینوویال سبب تغییراتی در عروق اطراف مفصل می شود و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مفصل می رسد. به خاطر نحوه قرارگیری خاص پرده سینوویال ، اولین محل آسیب استخوان می باشد و بعد از استخوان غضروف آسیب می بیند . به همین دلیل در رادیوگرافی ابتدا کاهش فاصله بین دو سر استخوان دیده می شود.

علائم بالینی :

• خشکی صبحگاهی مفاصل بیش از یک ساعت
• درگیری قرینه مفاصل
• وجود ندولهای روماتوئیدی
• درگیری سه ناحیه مجزای مفصلی (مفاصل بین بندهای اول و دوم انگشتان ، بین استخوان های کف دست و بند اول انگشتان ، مچ دست ، آرنج ، زانو ، مچ پا ، بین استخوانهای کف پا و بند اول انگشتها) وجود دارد.

سایر علایم :

• زود خسته شدن
• ضعف
• کم اشتهایی
• کاهش وزن
• دردهای مفصلی
• تورم
• قرمزی
• محدودیت حرکتی
• حساسیت در لمس و تظاهرات خارج مفصلی (درگیری سایر اندام های بدن) .

بررسی های تشخیصی :

درمان

درمان در آرتریت روماتوئید مرحله به مرحله بوده و مهمترین اصل در ادامه ی درمان و موفقیت آن ، آموزش است.

• تجویز سالیسیلات ها (آسپرین)
• تجویز داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (مفنامیک اسید ، ناپروکسن ، اوکسی فن بوتازون ، فتوبروفن و کتوبروفن)
• تجویز ترکیبات ضد مالاریا (هیدروکسی کلروکین و کلروکین)
• تجویز استروئید ها (هدروکورتیزون و…)
• تجویز ترکیبات طلا و پنی سیلامین
• تجویز داروهای تضعیف کننده ی سیستم ایمنی بدن (آزاتیوپرین، سیکلوفسفاماید)
• فیزیوتراپی و کاردرمانی
• در مرحله آخر ، تعویض مفصل

آموزش به بیمار و خانواده

به بیمار و خانواده وی در زمینه موارد زیر آموزش داده می شود:

۱- فعالیت

برنامه ورزشی و فعالیت در مبتلایان به آرتریت روماتوئید براساس مرحله بیماری (حاد ، نیمه حاد ، مزمن) تعیین می شود.

الف) فعالیت و ورزش در مرحله حاد :

• استراحت و بی حرکت کردن مفصل درگیر که معمولا ۱۰-۷ روز طول می کشد.
• بهترین حالت جهت بی حرکت کردن مفصل در مرحله حاد ، ثابت کردن مفصل در حالتی خاص برای هر مفصل است. مثلا در زانو باز بودن کامل و در مچ پا در خم ۴۵ درجه و یا در شانه حالت ۴۵ درجه است.
• این وضعیت توسط وسایلی خاص و بالش صورت می گیرد و در طول ۲۴ ساعت مفصل بی حرکت نگهداشته می شود.
• ورزش های ایزومتریک که در آن ها بدون ایجاد تحرک در مفصل بیشترین انقباض در عضله ایجاد می شود و از تحلیل و کاهش قدرت عضله جلوگیری می کند ، مناسب هستند.

ب) فعالیت و ورزش در مرحله نیمه حاد :

ج) فعالیت و ورزش در مرحله مزمن :

در این مرحله معمولا تخریب مفصلی ، تغییر شکل و به دنبال آن ناتوانی و معلولیت برای فرد ایجاد شده است.

• ورزشهای کششی در این مرحله جهت جلوگیری از جمع شدگی مفصل کاربرد دارد.
• پس از کاهش درد و التهاب ، توصیه می شود که ورزشهای با مقاومت کم و ایزومتریک (طول عضله ثابت است ولی نیروی تولیدی توسط عضله افزایش می یابد ، مثل هل دادن دیوار) شروع شود.
• انجام ورزش های مقاومتی در این مرحله ممنوع است.
• ورزشهای شانه ، دوچرخه سواری و پیاده روی در این مرحله مفید است ولی پیاده روی با سرعت زیاد موجب فشار بر روی مفاصل اندام تحتانی می شود و باید اجتناب شود.

۲- تغذیه

• توصیه می شود که در صورت چاقی یا اضافه وزن ، از تغذیه مناسب جهت کاهش وزن استفاده شود.
• توصیه به مصرف رژیم غذایی حاوی ویتامین C (مرکبات ، گریپ فروت ، سبزیجات تازه) زیرا کمبود ویتامین C موجب شکستگی جدار عروق و خونریزی در مفاصل شده ، موجب التهاب و درد می شود.
• توصیه به مصرف رژیم غذایی حاوی آهن (جگر ، میگو ، قلوه ، گوشت قرمز ، حبوبات و سبزیجات برگ پهن). کم خونی یکی از عوارض بیماری و داروها می باشد.
• توصیه به مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم فراوان (لبنیات ، سبزیجات تازه مثل کلم ، حبوبات)، ویتامین D (زرده تخم مرغ ، روغن ماهی ، نور آفتاب). زیرا یکی از عوارض داروهای استروئیدی، پوکی استخوان است.
• توصیه به مصرف غذاهای حاوی کالری کافی و تغذیه متعادل جهت پیشگیری از خستگی و افزایش انرژی.
• جهت پیشگیری یا درمان یبوست توصیه می شود که از رژیم غذایی حاوی میوه و سبزیجات سبز تازه استفاده شود ، مایعات حداقل ۳ لیتر (۸ لیوان بزرگ) روزانه مصرف شود.

۳ – درمان دارویی

در صورت تجویز آسپرین توصیه می شود که برای جلوگیری از تحریکات گوارشی ، به همراه غذا مصرف شود. وزوز گوش ، سردرد ، سرگیجه ، توهع و استفراغ ، حالت تحریک پذیری ، روان پریشی و خونریزی زیر پوستی از عوارض دارو است ، لذا توصیه می شود که در صورت بروز این عوارض به پزشک اطلاع داده شود.

در صورت تجویز داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی توصیه می شود که به همراه غذا مصرف شوند. و در صورت ابتلا به آسم و زخم های گوارشی به پزشگ اطلاع دهند.

در صورت تجویز ترکیبات ضد مالاریا ، توصیه می شود که به دلیل عوارض چشمی ، هر ۳ ماه یکبار توسط متخصص چشم ویزیت شود. این داروها به همراه غذا مصرف شوند (مدت زمان اثر دارو ۶ هفته تا ۶ ماه است). در صورت بروز عوارض چشمی ، کبدی و مشکلات کلیوی به پزشک اطلاع داده شود.

در صورت تجویز ترکیبات طلا ، توصیه می شود که هر هفته قبل از تزریق دارو یک آزمایش کامل ادرار و خون انجام شود . بهداشت دهان در هنگام مصرف دارو ها رعایت شود. از قطع خودسرانه داروها اجتناب شود و در صورت بروز واکنش های حساسیتی به پزشک اطلاع داده شود.

در صورت تجویز پنی سیلامین ، توصیه می شود که دارو یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا مصرف شود و در صورت بروز علائمی مثل تب ، گلودرد ، لرز ، خونریزی ، مشکلات تنفسی به پزشک اطلاع داده شود و از قطع خودسرانه دارو اجتناب شود.

در صورت تجویز آزاتیوپریل ، توصیه می شود که با معده خالی مصرف شود ، در صورت حساسیت به پنی سیلامین به پزشک راجع به عدم مصرف دارو اطلاع داده شود و از تماس با افراد مبتلا به بیماری های عفونی پرهیز شود. کم خونی از عارضه مهم داروهاست ، لذا توصیه به مصرف حبوبات ،جگر ، گوشت قرمز و سبزیجات تازه جهت پیشگیری از کم خونی . در طول دوره درمان با این دارو از انجام هرگونه واکسیناسیون مگر با موافقت پزشک اجتناب شود.

در صورت تجویز سیکلوفسفامید ، توصیه می شود که به دلیل بروز اختلالات مثانه با مصرف این دارو ، از مایعات فراوان استفاده شود. در صورت بروز عوارض گوارشی و کم خونی به پزشک اطلاع داده شود و از تماس با افراد مبتلا به بیماری های عفونی پرهیز گردد. از انجام هرگونه واکسیناسیون در طول دوره درمان با این دارو اجتناب شود. دارو صبح ها و ترجیحا با معده خالی مصرف شود.

سایر نکات آموزشی

خواب

• اختلالات خواب اغلب به علت عوامل نامربوط بیماری ایجاد می شوند.
• جهت حفظ خواب مطلوب توصیه می شود که قبل از خواب از غذای کم و سبک استفاده شود.
• قبل از خواب یک لیوان شیر میل شود.
• پیش از خواب از مصرف غذاهای حاوی کافئین (چای ، قهوه ، کاکائو ، الکل و …) پرهیز شود.
• اتاق خواب در مکان ساکت و آرام انتخاب شود.
• از عوامل محرک که باعث برهو خوردن الگوی خواب می شوند ، پرهیز شود و در صورت موثر نبودن اقدامات فوق ، با پزشک مشورت شود.

خستگی

• توصیه می شود که جهت کاهش خستگی ناشی از بیماری ، دوره های متناوب استراحت و فعالیت برقرار شود.
• از داروهای آرامبخش تجویز شده توسط پزشک استفاده شود.
• در صورت کار پشت میز ، هر یک ساعت به مدت چند دقیقه بلند شده و راه برود.
• در هنگام بلند کردن اشیاء سنگین از زانو ، نه از پشت استفاده شود.
• در را با شانه نه با مچ باز کند.
• برای حمل یک کیسه سنگین از کمربند شانه ای استفاده شود نه از تسمه.
• اشیاء بجای برداشتن لغزاتیده شوند.
• برای حرکت دادن اشیاء از محلی به محل دیگر از ماشین استفاده شود.

پیشگیری از صدمات

• از وسایل ایمنی استفاده شود . به عنوان مثال از دستگیره های ایمنی اطراف توالت ها ، توالت فرنگی ، جلو دری های غیرلغزنده حمام ، نرده های کنار راه پله ها و واکس های غیر لغزنده کف اتاق استفاده شود.

• توصیه می شود که در محیط زندگی بیمار ، امکانات فوق تهیه و نصب شود تا از بروز حوادث پیشگیری شود.

تسکین درد

توصیه می شود که جهت تسکین درد از کمپرس سرد و گرم استفاده شود.

دوره های مکرر استراحت و فعالیت برقرار شود و از مسکن های تجویز شده توسط پزشک استفاده گردد.

روش های دیگر جهت تسکین درد شامل :

• شل کردن عضلات
• تلقین
• پرت کردن حواس
• سعی در به خواب بردن نیز جهت تسکین درد