Hypocalcemia
هایپوکلسمی به غلظت های پایین تر از حد طبیعی کلسیم سرم اطلاق می گردد ، که در اثر وضعیت های بالینی گوناگونی پدید می آید . ممکن است بیمار در کلسیم کل بدن دچار کمبود باشد ( مثل پوکی استخوان ) اما میزان کلسیم سرم در وی طبیعی باقی بماند استراحت در بستر برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان می تواند خطرناک باشد چون سبب اختلال در سوخت و ساز کلسیم و افزایش بازجذب استخوانی در اثر عدم تحرک خواهد شد.
چندین عامل می توانند علت هایپوکلسمی باشند . کم کاری اولیه غده پاراتیروئید می تواند این اختلال را ایجاد نماید ، همانگونه که جراحی های انجام شده در رابطه با کم کاری غده پاراتیروئید سبب بروز این عارضه می گردند . نه تنها جراحی های پاراتیروئید و تیروئید می تواند هایپوکلسمی را ایجاد کنند بلکه پس از جراحی های رادیکال گردن نیز شاهد بروز این اختلال خواهیم بود که احتمالا طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از عمل به وقوع می پیوندد . در اثر تجویز بیش از حد خون حاوی سیترات (مثلا در تعویض خون نوزادان و تجربه شوک و خونریزی وسیع و شدید در بالغین ) نوعی هایپوکلسمی گذرا پدید می آید ، چون سیترات می تواند با یون های کلسیم ترکیب شده و به طور موقت آنها را از جریان خون خارج سازد .
التهاب پانکراس موجب متلاشی شدن مولکول های پروتئینی و چربی می گردد . عقیده بر این است که یون های کلسیم با اسید های چرب آزاد شده در اثر لیپولیز ، ترکیب گشته و تشکیل صابون می دهند . نتیجه این فرآیند هایپوکلسمی است که در موارد پانکراتیت شایع می باشد . همچنین این مسئله نیز مطرح شده است که هایپوکلسمی می تواند در ارتباط با افزایش ترشح کلسی تونین ( هورمونی که کلسیم سرم را پایین می آورد ) ، پدید آمده باشد .
هایپوکلسمی در بیماران دچار نارسایی کلیوی شایع است چون مقادیر فسفات سرم در این بیماران اغلب بالاست . هایپرفسفاتمی معمولا سبب می شود تا متقابلا میزان کلسیم سرم نیز کاهش یابد .
سایر علل هایپوکلسمی شامل :
- مصرف ناکافی ویتامین D
- کمبود منیزیم
- سرطان قسمت مرکزی غده تیروئید
- مقادیر پایین آلبومین سرم
- آلکالوز
- سوء استعمال الکل
- آنتی اسید های محتوی آلومینیوم
- آمینوگلیکوزید ها
- کافئین
- سیس پلاتین
- کورتیکو استروئید ها
- میترامایسین
- فسفات ها
- ایزونیازید
- داروهای مدر حلقوی
تظاهرات بالینی
تتانی از جمله ویژگی های مشخصه هایپوکلسمی و هایپومنیزیمی است . تتانی به مجموعه ای کلی از نشانه ها اطلاق می گردد که در اثر افزایش تحریک پذیری اعصاب پدید آمده اند . بروز این نشانه ها ناشی از تخلیه خودبخوی رشته های عصبی حسی و حرکتی در اعصاب محیطی است . احساس سوزن سوزن شدن در نوک انگشتان دست ، اطراف دهان و در پاها (کمتر معمول است) وجود دارد . ممکن است عضلات صورت و اندامهای انتهایی دچار اسپاسم گردند . در نتیجه این اسپاسم ، درد می تواند ایجاد شود . این علائم بالینی نشان دهنده تتانی و فعال شدن بیش از حد رفلکس های تاندون عمقی می باشند .
با باد کردن کاف فشارسنج که در قسمن بالای دست بسته شده به میزان حدود ۲۰ mmHg بالاتر از فشار سیستولیک ، می توان علامت تروسو را به وجود آورد . ظرف ۲ تا ۵ دقیقه اسپاسم کاردیوپدال ( نزدیک شدن انگشت شست دست به طرف خط میانی ، خم شدن مچ و مفاصل متاکارپوفالانژی ، کشیده شدن مفاصل بین بندهای انگشتان و انگشتان به طرف یکدیگر ) در نتیجه ایسکمی عصب اولنار بوقوع خواهد پیوست .
علامت شوستوک نیز شامل پیچش عضلانی است که توسط عصب صورتی ایجاد می گردد ، البته در صورتی که به عصب در ناحیه ۲ cm قدامی لوب گوش و درست در زیر قوس زیگوماتیک ضربه وارد آید .
از آنجا که هایپوکلسمی سبب افزایش تحریک پذیری سیستم عصبی مرکزی و اعصاب محیطی می گردد ، به همین دلیل تشنج نیز ممکن است پدید آید . سایر تغییرات بوجود آمده در اثر هایپوکلسمی عبارتند از :
- تغییرات ذهنی نظیر : افسردگی ، اختلال در حافظه ، گیجی ، دلیریوم و حتی توه
- در ECG نیز فاصله QT در اثر طولانی شدن قطعه ST افزایش می یابد ، نوعی تاکی کاردی بطنی موسوم به Torsades Depointes ایجاد می گردد .
- اثرات تنفسی کاهش کلسیم شامل : تنگی نفس و اسپاسم حنجره است
- علائم و نشانه های هایپوکلسمی مزمن نیز عبارتند از : افزایش صداهای روده ، خشکی و شکنندگی موها و ناخن ها و غیر طبیعی شدن فرآیند تشکیل لخته .
- پوکی استخوان معمولا ناشی از کمی مصرف کلسیم به مدت طولانی و کمبود کلسیم کل بدن است ، حتی اگر میزان کلسیم سرم نرمال باشد . این اختلال در میلیونها آمریکایی به ویژه زنان پس از دوران یائسگی ایجاد می گردد . از ویژگی های آن کاهش توده استخوانی و وجود استخوان هایی متخلخل ، پرمنفذ و شکننده است که فرد را مستعد شکستگی استخوان می نماید .
حین ارزیابی مقادیر کلسیم سرم ، باید عوامل گوناگونی مد نظر داشت مثل : میزان آلبومین سرم بیمار و PH شریانی . از آنجا که مقادیر غیر طبیعی آلبومین سرم بر تفسیر نتایج ناشی از اندازه گیری سطح کلسیم سرم تاثیر می گذارد ، به همین دلیل در صورت غیر طبیعی بودن مقادیر آلبومین در سرم ، کلسیم سرم باید به طور دقیق محاسبه شود . به ازای هر ۱ گرم/دسی لیتر آلبومین سرم تا زیر ۴ گرم / دسی لیتر ، میزان کلسیم کل سرم به طور تخمینی حدود ۰٫۸ میلی گرم / دسی لیتر کم خواهد شد . متخصصان اغلب در موارد پایین بودن آلبومین سرم ، به وجود مقادیر پایین کلسیم در حالت مشابه ، توجه نمی نمایند . میزان یونهای کلسیم ، معمولا در بیمارانی که مقادیر کل سدیم سرم آنها کاهش یافته و متعاقب آن دچار هایپو آلبومینیومی می گردند ، در حد طبیعی باقی می ماند . وقتی pH خون شریانی افزایش می یابد ( آلکالوز ) ، بیشتر مقادیر کلسیم به پروتئین متصل می شوند . در نتیجه از مقادیر یونیزه کاسته می شود . نشانه های هایپو کلسمی ممکن است در صورت وجود آلکالوز ، بوجود آید . اسیدوز ( PH پایین ) دارای اثری عکس حالت آلکالوز است ، یعنی کلسیم کمتری به پروتئین ها متصل شده و در نتیجه اشکال یونیزه بیشتری موجود می باشد در هر حال ، طی اختلالات اسید – باز تغییرات نسبتا اندکی در سطح کلسیم سرم بوقوع خواهد پیوست .
ایده آل آن است که آزماشگاهها مقادیر یونیزه کلسیم را نیز اندازه بگیرند . اما در بیشتر آزمایشگاهها ، فقط میزان کلسیم کل بدن گزارش می شود . در هر حال غلظت مقادیر یونیزه را باید همزمان با اندازه گیری میزان آلبومین سرم ، تخمین زد . با کاهش ترشح هورمون پاراتیروئید ، سطح PTH کاهش می یابد . برای شناسایی علل احتمالی کاهش کلسیم ، مقادیر منیزیم و فسفر را نیز باید مورد بررسی قرار داد .
روش های زیر ، شیوه ای سریع برای محاسبه مقادیر دقیق کلسیم سرم می باشد :
۰٫۸ + ( mg/dL ) مقدار کل (Ca2+) سرم اندازه گیری شده X ( g/dL میزان آلبومین اندازه گیری شده – ۴ ) = غلظت دقیق کلسیم اصلاح شده کل بدن (mg/dl)
- هایپو کلسمی حاد دارای علائم ، تهدیدی برای زندگی بیمار محسوب شده و نیازمند درمان فوری از طریق تزریق وریدی کلسیم می باشد . نمکهای تزریقی کلسیم شامل گلوکونات کلسیم ، کلراید کلسیم و گلوسپتات کلسیم هستند .
- اگرچه کلراید کلسیم مقادی کلسیم یونیزه بیشتری نسبت به گلوکونات کلسیم ایجاد می کند ، اما تحریک ناشی از آن شدید تر بوده و در صورت نفوذ به بافت منجر به فساد آن می گردد .
- تزریق سریع کلسیم وریدی ابتدا سبب برادیکاردی و سپس منجر به ایست قلبی خواهد گردید .
- برای بیمارانی که از مشتقات دیژیتال استفاده می کنند ، تزریق وریدی کلسیم خطرناک می باشد چون یون های کلسیم نیز اثری مشابه با دیژیتال ها اعمال نموده و سبب مسمومیت دیژیتالی و عوارض نامطلوب قلبی می گردد .
- کلسیم وریدی را باید با D5W رقیق نموده و یا به صورت یکباره اما آرام به درون رگ وارد کرد و یا با استفاده از پمپ تزریق مجهز به حجم سنج ، تدریجا به تزریق آن اقدام نمود .
- از آنجا که خطر آسیب های بافتی با تزریق کلسیم وجود دارد ، باید محل تزریق به منظور مشاهده نشت دارو به طور مرتب مشاهده گردد .
- محلول کلراید سدیم ۰٫۹% را نمی توان همراه با کلسیم مورد استفاده قرار داد چون در آن صورت دفع کلسیم از کلیه افزایش خواهد یافت . همچنین از محلول های حاوی فسفات یا بی کربنات نیز همراه با کلسیم استفاده نمی شود چون سبب رسوب و ته نشین شدن کلسیم می گردند .
- پرستار باید نوع نمک کلسیم تجویز شده را با دستور پزشک هماهنگ نماید ، چون کلسیم تولید شده در گلوکونات کلسیم معادل ۴٫۵ mEq و در کلراید کلسیم برابر با ۱۳٫۶ mEq خواهد بود .
- کلسیم می تواند موجب افت فشار خون وضعیتی گردد بنابراین برای جایگزینی کلسیم به صورت IV بیمار باید بر روی تخت نگاه داشته شود و فشار خون وی نیز کنترل گردد .
- درمان با ویتامین D نیز می تواند جذب کلسیم از دستگاه گوارش را افزایش دهد .
- برای کاهش مقادیر بالای فسفر قبل از درمان هایپوکلسیمی ، در بیماران دچار نارسایی مزمن کلیه ، از آنتی اسید های هیدروکسید آلومینیوم ، کلسیم استات و کربنات کلسیم استفاده می نمایند .
- دست آخر ، به بیمار توصیه می شود تا مصرف کلسیم را در رژیم غذایی به میزان حداقل ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ mg / day افزایش دهد ( مواد غذایی حاوی کلسیم شامل : فرآورده های شیر ، سبزیجات برگدار سبز ، کنسرو ماهی آزاد ، ساردین و صدف خوراکی تازه ) . از آنجا که هایپومنیزیمی نیز می تواند منجر به تتانی شود ، بنابراین اگر تتانی به تزریق وریدی کلسیم پاسخ داد ، باید مقادیر پایین منیزیم را هم به عنوان علتی احتمالی در نارسایی های مزمن کلیوی مورد بررسی قرار داد .
مداخلات پرستاری
- توجه به هایپو کلسمی در بیماران در معرض خطر حائز اهمیت می باشد .
- در صورت شدید بودن هایپو کلسیمی باید اقدامات احتیاطی در رابطه با تشنج آغاز گردد .
- به دلیل احتمال گرفتگی حنجره وضعیت راه هوایی باید به دقت تحت نظارت قرار گیرد .
- در صورت بروز گیجی در بیمار ، تدابیر احتیاطی باید بعمل آید .
- به بیمارانی که در معرض خطر بالای ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند باید پیرامون ضرورت مصرف کلسیم در رژیم غذایی آموزش داده و در صورت عدم مصرف کافی آن در رژیم غذایی ، باید از مکمل های کلسیم استفاده شود .
- این مکمل ها در دوز های منقسم و همراه با وعده های غذایی مورد مصرف قرار می گیرند .
- همچنین ارزش ورزش های بدنی منظم در کاهش روند تخریب بافت استخوانی به علاوه تاثیر دارو ها بر تعادل کلسیم ، باید مورد تاکید قرار گیرد .
- به عنوان مثال ، مقادیر بالای الکل و کافئین از جذب کلسیم ممانعت به عمل آورده و کشیدن سیگار در حد متوسط ، دفع کلسیم از راه ادرار را افزایش خواهد داد .
سایر موارد آموزشی شامل بحث پیرامون داروهایی نظیر آلندرونات ( فوزاماکس ) ، رزیدرونات ( آکتونل ) ، رالوکسی فن ( اویستا ) ، کالسی تونین و ایباندرونات ( بونیوا ) و ماهی یک دفعه بی فسفنات برای پیشگیری از تخریب بیشتر بافت استخوانی است . به بیمار هشدار داده می شود تا از مصرف بیش از حد مسهل ها و آنتی اسید های حاوی فسفر خودداری کند ، چون باعث کاهش جذب کلسیم می شوند .
منبع : برونر و سودارث ( ویرایش یازدهم ۲۰۰۸ ) درد ، الکترولیت ، شوک ، سرطان ، مراقبت پایان عمر
مترجمان : دکتر ژیلا عابد سعیدی و نیره ابراهیمی ، دکتر زهره پارسا یکتا ، منصوره فراهانی ، زهرا تذکری
تهیه و تنظیم : مرضیه براهویی و صادق دهقانی زاده
سلام.
من دانشجوی پرستاری ام.داشتم دنبال این میگشتم که چرا هایپوکلسمی باعث تتانی میشه که اینجا رو دیدم.
ممنون بابت مطلب.
سلام من دانشجوی ترم هشت پرستاریم.تشکر به خاطر مطالب خوبتون
سلام من یک هیپوپاراتیروییدیسم هستم و با علایم هیپوکلسمی بارها مواجه شدم
مطالب خوب و کاربردی بودند
با وجود پرستارهایی با وجدان کاری ه بالا , احساس بهتری از زندگی میکنم
ممنون
باسلام
ممنون از اطلاعات خوبتون
تبریک میگم بخاطر انسانیت و علم تون
من م یکساله دچار هایپو کلسیمی شدم و متاسفانه دوماه بستری شدم
و بارها با بی علمی و نا اگاهی بعضی پرستارها روزی سه چهار بار تشنج
میکردم و….چه خوشحالم ازاینکه پرستاری تا این حد با این علم بالا و اطلاعات مطالبی نوشته
که تو این یکسال من بی اطلاع بودم ….زنده باشید و پایدار
حالام استرس نارسایی کلیه دارم که دراینده دچارنشم
سلام سایت خوبیه.. اگه امکانش هست یه کانال هم توی پیام رسان سروش داشته باشین… الان که دیگه تلگرام با فیلتر شکن هم باز نمیشه…
سلام و خسته نباشید .
از مطالب ارزشمند ، جامع و کامل سایت کمال تشکر را دارم , علی الخصوص که از منابع معتبر در نوشتار بهره گرفته شده است .
خدا یاورتان
عزت مستتدام .
سلام درباره بقیه الکترولیت ها هممطلب بزارین مچکرم